Historia Kenii

Pod koniec XV w. pojawili się Portugalczycy, którzy XVI–XVII w. zdominowali wybrzeże Kenii, zakładając bazy nadmorskie, podporządkowane administracyjnie Goa. Ich wypróbowanym sojusznikiem było Malindi, a największym przeciwnikiem, odwieczny wróg Malindi, Mombasa. W 1593 Portugalczycy pokonali Mombasę i wznieśli tu swoją największą fortecę w Afryce Wschodniej — Fort Jesus. W 2. połowie XVIII w. zaostrzyła się rywalizacja Portugalczyków i Omanu, a po 1746 nastąpił ponowny rozkwit Mombasy pod rządami dynastii Mazrui. Od 1836 do wybrzeża zaczęły docierać karawany handlowe plemienia Kamba. W połowie XIX w. pojawili się pierwsi podróżnicy i misjonarze z Wielkiej Brytanii i Niemiec: J.L. Krapft, J. Rebman, J. Thompson. Od 1820 u wybrzeży Kenii flota brytyjska walczyła z handlarzami niewolników. Rozpoczęły działalność kompanie handlowe, a 1882 powstały Niemieckie Towarzystwo Kolonizacyjne i Brytyjskie Stowarzyszenie Afryki Wschodniej. Brytyjczycy i Niemcy wykorzystywali konflikty plemienne. Sojusznikiem Brytyjczyków był m.in. wódz Masajów, a 1885 kraj Witu u ujścia rzeki Tany stał się posiadłością cesarstwa niemieckiego. W 1886–95 W. Brytania i Niemcy zawarły wiele traktatów, K. znalazła się w strefie brytyjskiej, a 1890, na mocy układu helgolandzkiego, Niemcy w zamian za wyspę Helgoland zrzekły się m.in. Witu. W 1895 Anglicy stłumili tzw. rebelię Mazrui w Mombasie i okolicach, a do 1897 podporządkowali tubylców na obszarze od Mombasy do Jeziora Wiktorii, chociaż Nandi stawiali opór do 1902.

1 VII 1895 powstał Brytyjski Protektorat Afryki Wschodniej. W 1895–1902 Brytyjczycy sprowadzili robotników z Indii do budowy kolei z Mombasy nad Jezioro Wiktorii. Po jej ukończeniu w Kenii pozostało ok. 6500 Hindusów, którzy zajęli się drobnym handlem, rzemiosłem lub objęli niższe stanowiska urzędnicze, tworząc warstwę pośrednią między białymi kolonizatorami a ludnością afrykańską. W 1902 ziemie Kenii zostały uznane za własność Korony brytyjskiej. Od 1905 napływało coraz więcej białych kolonistów, którzy zajmowali Białe Wzgórza w okolicy Nairobi, gdzie 1905 przeniesiono stolicę Protektoratu. W gospodarce Kenii zaznaczył się podział na sektor „biały” (farmy i plantacje) i „czarny” (rolnictwo tradycyjne). Ludność afrykańską zepchnięto do rezerwatów. Podczas I wojny światowej Brytyjczycy powołali 1915 w Nairobi Radę Wojenną (War Council), co przyczyniło się do uzyskania przez osadników większych uprawnień. Działania wojenne w Kenii toczyły się jedynie na pograniczu z Tanganiką, ale na wielu frontach walczyli biali i czarni Kenijczycy. W 1920 Brytyjski Protektorat Afryki Wschodniej został przemianowany na Kolonię Kenii (Kenya Colony). Biali osadnicy uaktywnili się pod przywództwem lorda Delamere. W 1923 na mocy Devonshire Paper Białe Wzgórza zostały przyznane wyłącznie im. W 1920 tradycyjne elity Kikuju założyli Stowarzyszenie Kikuju, domagając się ziemi, prawa do uprawy kawy (dotychczasowego monopolu białych) i zniesienia pracy przymusowej. W 1921 H. Thuku, przedstawiciel nowej elity afrykańskiej inteligencji, założył Stowarzyszenie Młodych Kikuju, antybrytyjskie i antykolonialne. Jego aresztowanie 1922 wywołało zamieszki w Nairobi. W 1925 Stowarzyszenie zostało przekształcone w Centralne Stowarzszenie Kikuju, m.in. przez J. Kariuki, J. Kany’ethe. W latach 30. Stowarzyszenie starało się przekroczyć bariery etniczne, powstały pierwsze afrykańskie związki zawodowe. Stowarzyszenie wysłało do Wielkiej Brytanii J. Kenyattę jako rzecznika interesów afrykańskich. W 1934 Komisja Cartera zleciła przekazanie Afrykanom ziemi tytułem, rekompensaty, i ograniczyła Białe Wzgórza do 43 200 km2. Administracja kolonialna dążyła do utworzenia Brytyjskiej Afryki Wschodniej przez integrację Kenii, Ugandy i Tanganiki. W tym okresie wybuchły pierwsze strajki Afrykanów.

II wojna światowa dotknęła Kenię w mniejszym stopniu, niż poprzednia. Od 1940, po przystąpieniu Włoch do wojny, toczyły się walki na granicy kenijsko-somalijskiej. Afrykanie walczyli w Somali, Etiopii, na Madagaskarze, w Indiach i Birmie. W 1944 pierwszym afrykańskim członkiem Rady Ustawodawczej Kenii został E. Mathu, który 1946 założył Afrykański Związek Kenii (KAU), natomiast weterani utworzyli ruch Bojowników o Wolność. W 1948 Brytyjczycy utworzyli Wysoką Komisję Afryki Wschodniej. W KAU zaznaczył się podział; zwolennikiem umiarkowanej polityki był Kenyatta, pragnący utworzenia samorządów afrykańskich, odzyskania ziemi i zniesienia barier rasowych, co było zgodne z brytyjską ideologią multirasizmu. Za nieustępliwą walką zbrojną opowiadali się przywódcy powstania Mau-Mau (J.M. Kariuki, B. Kaggia oraz D. Kimathi i S. Mathenge). Po jego wybuchu, 1952, Brytyjczycy wprowadzili stan wyjątkowy, pacyfikowali wsie, więzili ludność w obozach, zamknęli szkoły afrykańskie oraz uwięzili przywódców KAU, m.in. Kenyattę. Powstanie upadło 1956, a 1960 zniesiono stan wyjątkowy i zwołano w Londynie I konferencję konstytucyjną z udziałem T. Mboyi i R. Ngali. W 1960 powstał Afrykański Zjednoczony Związek Kenii (KANU) — niepodległościowa partia Kikuju i Luo. Przedstawiciele mniejszych plemion utworzyli własną partię — Afrykański Demokratyczny Związek Kenii (KADU), pragnąc utworzenia federacji z 6 autonomicznych okręgów, odpowiadających podziałowi etnicznemu. W 1961 zwolniono z więzienia Kenyattę, który 1962 został przewodniczącym KANU i uczestniczył w II konferencji konstytucyjnej w Londynie. W 1963 KANU, przezwyciężając wewnętrzne podziały, wygrała wybory, a Kenyatta został premierem rządu tymczasowego.

12 XII 1963 Kenia uzyskała niepodległość, przystępując do ONZ i brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Pierwszym prezydentem został Kenyatta (1964). KANU i KADU zjednoczyły się, ale 1966 Odinga rozpoczął działalność w Unii Ludu Kenii (KPU), którą zdelegalizowano 1969 po wprowadzeniu systemu monopartyjnego, mającego zabezpieczyć Kenię przed skutkami trybalizmu. Rząd Kenyatty głosił politykę niezaangażowania, panafrykanizm, potępiał rasistowskie rządy RPA i Rodezji, ale Kenia była państwem wyraźnie prozachodnim. W opozycji do Kenyatty (a po jego śmierci 1978 — do prezydenta D. Arapa Moi) cały czas pozostawał Odinga (twórca Partii Demokratycznej, a potem Forum na rzecz Przywrócenia Demokracji). Lata 80. i 90. XX w. były okresem walk wewnętrznych w KANU, konfliktów etnicznych, korupcji, narastania opozycji zwalczanej za pomocą drastycznych metod, co wywoływało m.in. protesty International Amnesty i państw zachodnich, które wielokrotnie z tego powodu wstrzymywały pomoc dla Kenii. Pod ich naciskiem 1992 prezydent Moi wprowadził system wielopartyjny. Nielegalną partią pozostała muzułmańska Islamska Partia Kenii (IPK), utworzona 1992, wspierana przez Libię. Kenia zacieśniła współpracę regionalną z Ugandą i Tanzanią. Z Somalią stale dochodziło do zatargów granicznych i konfliktów o terytoria północnej Kenii, zamieszkane przez Somalisów (podczas wojny etiopsko-somalijskiej Kenia popierała Etiopię). W kwestii Rwandy i Burundi pewne poszlaki wskazywały na przejściowe poparcie Kenii dla Hutu. Z Sudanem toczono spór graniczny o tzw. trójkąt Elami, gdzie zapewne występują złoża ropy naftowej. Kenia zezwoliła USA na utworzenie baz w strefie Oceanu Indyjskiego w zamian za pomoc wojskową. W 1998 Moi został wybrany na prezydenta na ostatnią kadencję, ale utracił wizerunek godnego następcy Kenyatty, zw. Mzee, obdarzonego charyzmą i symbolizującego proces budowy narodu kenijskiego.